Aftësia e Kufizuar, nuk është vetëm një problem shëndetësor, por është një fenomen kompleks që pasqyron ndërveprimin midis veçorive të trupit të një personi dhe karakteristikave të shoqërisë në mjediset ku jeton. Vështirësitë që hasin personat me aftësi ndryshe kërkojnë ndërhyrje për të hequr pengesat mjedisore dhe sociale.
Nga:Brejdon Xhavara
Sipas Organizatës Botërore të Shëndetësisë, personat me aftësi ndryshe janë individët që kanë dëmtime afatgjata fizike, mendore, intelektuale ose shqisore, të cilat në ndërveprim me pengesa të ndryshme mund të pengojnë pjesëmarrjen e plotë dhe efikase të këtyre personave në shoqëri, në kushte të barabarta me të tjerët. Kufizimi i aktivitetit është një vështirësi që haset nga një individ në kryerjen e një detyre apo veprimi. Kufizimet e pjesëmarrjes, nënkuptojnë vështirësitë që një individ mund të ndeshë gjatë përfshirjes në situata të jetesës së përditshme.
Në Shqipëri numërohen rreth 170 mijë persona më aftësi ndryshe, burime zyrtare nga Censusi i vitit 2011 nga Instituti i Statistikave. Problematikat e tyre janë të shumta ku ndër to rëndisim:Strehimin e përshtatshëm, papunësinë e theksuar, lirshmëria dhe komoditeti lëvizës në jetën urbane dhe rurale, përfshirja sociale dhe vendimarrja autonome.
Sipas Organizatës Botërore të Shëndetësisë (OBSH) vlerëson së në nivel botëror, personat me aftësi ndryshe përbëjnë 15% të popullsisë. Personat me aftësi ndryshe kanë të njëjtat nevoja shëndetësore si personat jo me aftësi ndryshe. Këta persona kanë të drejta të barabarta për kujdes shëndetësor ashtu si dhe pjesa tjetër e popullsisë.
Personat me aftësi ndryshe në Shqipëri vlerësohet se janë 6.2 % e popullsisë në moshë madhore. Personat madhorë me aftësi ndryshe në moshë për punë kanë 2 herë më shumë gjasa të jenë jashtë fuqisë punëtore sesa personat jo me aftësi ndryshe. 1-5 të rinj (15-24 vjeç) me kufizime në shikim janë në kërkim të punës, por nuk mund të gjejnë një të tillë.
Sfidat në Shqipëri, Lëvizshmëria dhe Mundësia në tregun e punës.
Në kontekstin shqiptar të jesh me aftësi ndryshe, shoqërohet me diskrimimin e drejtëpërdrejtë dhe të tërthortë, shumë persona që janë në grupin e aftësisë së kufizuar hasin problematika të shumta lidhur me marrjen e shërbimeve publike apo kryerjen e shërbimeve, kjo e shoqëruar me mungesën e një aksesueshmërie për të lëvizur, një pjesë e madhe e institucioneve vendore dhe qëndrore, ende nuk kanë të instaluar sistemet bazë drejtuese dhe sinjalizuese, duket se vetëm përsonat tetraplegjik dhe paraplegjik kanë mundësinë të lëvizin të lirë për të aksesuar dy apo tre bulevarde kryesore në kryeqytet dhe personat që nuk shikojnë dhe dëgjojnë e kanë të pamundur të realizojnë shërbimet e tyre për mungesën e infrastukturës në institucione apo shërbime private.
Për të realizuar këto shërbime, duhet patjetër një ndihmës personal që të ndihmojë në orientimin lëvizjes së personit.
Flamur BALA“Për ne personat me aftësi ndryshe fillojnë që nga dera e shtëpisë, private apo në pallat, nëse do jetë private pengesat do të fillojnë që nga rrugët e pashtruara të fshatrave, automjetet e shërbimit publik janë totalisht të papërshtatura, akoma më të vështira janë pengesat për ato që jetojnë në pallat, pasi iu duhet shumë mundim sepse shumica prej tyre janë ndërtuar jashtë çdo standarti, apo në rastin më ekstrem ato nuk kanë as ashensor ndërkohë trotuaret as 10% të çdo qyteti në Shqipëri nuk janë të përshtatura, autobuzët/urbanët janë të papërshtatura totalisht”-tregon Flamur Bala për Informim.al
Parlamenti Shqiptar ka miratuar planin e veprimit për përsonat me aftësi ndryshe, një plan 4-vjeçar ku duhet të sigurojë përmirësimin e jetesës së personave me aftësi ndryshe, por deri më sot ndryshimet kanë qenë në nivele shumë të ulta, duke mos siguruar edhe mjetin bazik që i duhet një personi tetraplegjik dhe paraplegjik, një karrocë me rrota për të siguruar lëvizshmëri e lirë të përsonave.
Për ne është tepër e vështirë, është barriera më e madhe, ky është vendi ynë, shteti ynë 30 vjeçar “demokratik” por abuzues deri në palcë, shoqatat janë edhe më të fëlliqura, ato bëjnë korrupsion shesin karrocat me leke, shteti se vendos ujtin në zjarr për të na i mundësuar ato, Shërbimi Social Shtetëror na ofron ca karroca skandaloze që janë jashtë çdo standarti.
Financuesi USAID ka disa vite që financon një punishte në Vorë të Tiranës e cila quhet Mirësia që prodhojnë karroca, pa dashur ta mohoj punën e tyre por që për mua cilësia e atyre karrocave nuk vlen asgjë.Shumicën e rasteve ne jemi vetë Zot vetë shkop, rrofshin familjarët tanë që na i zgjidhin këto kushte që për ne janë e gjithë jeta, janë këmbët tona.
Të kesh një karrocë mekanike për shumicën e ne personave me aftësi ndryshe është e vështirë si një ankth, ndërsa të kemi një karrocë elektrike për ne është ëndërr që shumë pak prej nesh nuk e realizojnë dot-përfundon Flamur Bala.
Situata Ekonomike e personave me aftësi ndryshe
Rreth 170 mijë përsona me aftësi ndryshe janë përfitues të pagesës së paaftësisë që ofron shteti shqiptar, por cfarë shërbimesh mbulon kjo mbështetje financiare tek një përson.
Fondacioni “Së Bashku” e cila synon të të promovojë të drejtat e personave me aftësi të kufizuar në nivel kombëtar dhe lokal, tregon për Informim.al se zgjidhja ekziston por që Këshilli i Ministrave duhet të miratojë nenët të cilë do të mundësojnë lirshmërinë dhe statusin e një personi me aftësi ndryshe në shoqëri.
Në vitin 2014 parlamenti shqiptar miratoi ligjin për “Për përfshirjen dhe aksesueshmërinë e personave me aftësi të kufizuara”, në nenin 19 trajton “të drejtën për jetesë të pavarur”, Fondacioni “Së Bashku” është duke zbatuar projektin “Jetesa e pavarur: mbёshtetja e kauzës duke afruar Shqipërinë më pranё standardeve tё Bashkimit Evropian” me mbёshtetjen e Fondacionit Shoqёria e Hapur pёr Shqipёrinё.
Ata gjatë punës së tyre 1-vjeçare kanë kryer trajnime me organizatat e shoqërisë civile që punojnë për personat me aftësi të kufizuar, kanë mbledhur të dhënat në terren dhe kanë rekomanduar pranë Ministrisë së Shëndetësisë dhe Mbrotjes Sociale se si mund të përmirësohet jetesa e personave me aftësi të kufizuar.
Suela LALA
Suela Lala, drejtore e Fondacionit ‘’Së Bashku” rekomandon se : e para nevojitet mjedis i përshtatshëm, transport publik i aksesueshëm nga personat me aftësi të kufizuar, trotuarët të jenë të përshtatshëm të ketë interpretues për personat që nuk flasin dhe dëgjojnë, pra të jetë një mjedis sa më i aksesueshëm.
Sipas tyre janë 4 elememtë të hasura që Këshilli i Ministrave duhet të ketë parasysh për të miratuar vkm, Element i jetës së pavarur është që personat nuk duhet të jetojnë në ambjente të izoluara, në fakt në vendin tonë ka persona që jetojnë në ambiente të izoluara por bëhet fjalë për një numër të vogël personash, fenomen ky në Evropë më i gjendur, por në Shqipëri izolimi dhe segregimi është më tepër në familje, pra dhe pse ka persona që jetojnë me familjen e tyre dhe duket sikur bëjnë jetë komunitare, ata nuk dalin kurrë nga shtëpitë e tyre, duke mos bërë jetesë aktive në shoqëri, e para sepse mund te jetojnë në kate të larta dhe banesat janë pa ashensor, e dyta shpesh pjestarët e familjes janë të zënë për shkak të punëve që duhet të kryejnë dhe nuk kanë kohën e mjaftueshme për të mbështetur familjarët apo fëmijët e tyre që të arsimohen. Dhe mbërrijmë të elementi i dytë përveç aksesueshmërisë, i cili është ndihmësi personal, aktualisht shteti shqiptarë jep nje pagesë mujore për kujdestarinë e cila është 10,500 lekë të reja në muaj.
Kuptohet duke krahasuar që paga minimale në vend është 26,000 lekë të reja, ndërkohë që kujdestari duhet të mos bëj punë tjetër për shkak të kujdesit që duhet ti ofroj personit me problem të aftesisë së kufizuar, për shkak të kujdesit në ushqim, në veshje, për ta larë dhe për të kryer çdo nevojë.
Praktikisht kjo shumë shërben si një lëmoshë kundrejt kujdesit që ofrojnë familjarët duke u përjashtuar vetë nga tregu i punës, ndërsa shërbimi i ndihmësit personal kupton se sipas nevojave të individit, kjo në varësi të nevojave sipas çdo personi, sepse ka dhe persona me AK që mund të kenë nevojë për person ndihmës vetëm 2 orë në ditë pasi një pjesë të shërbimeve mund ta kryejnë vetë.
Ka të tjerë të cilët janë tetraplegjik si rasti im personal të cilët kanë nevojë për mbështetje më të gjatë.Kuptohet është në formë piramide, ata që kanë më shumë nevojë për mbështetje janë më të pakët se ata që kanë nevojë për mbështetje nga një ndihmës personal, ndaj shteti duhet të garantojë ndihmës personal jo vetëm duke garantuar ndihmës personal jo vetëm me një pagë dinjitoze dhe një pagë që mund të punësosh me të vërtetë dikë në tregun e punës por të mbulohen dhe sigurimet shëndetësore dhe shoqërore, gjithashtu nevojitet që ndihmësi personal ka nevojë për ditë pushim për tu shplodhur nga kjo punë e vazhdueshme. Moment tjeter i jetesës së pavarur është dhe pjesa e mjeteve ndihmëse, aktualisht shteti shqiptarë nuk mbulon shërbimin e pajisjes me karrige me rrota, pra jemi në situatën që personat me aftësi të kufizuar e kanë akoma të vështirë për të pasur një karrike të personalizuar me rrota, sipas nevojave të tyre, për shkak se blerja e një karrigeje me rrota kushton dhe vështirësohet për shkak të kushteve ekonomike, ndaj duhet të jetë shteti i cili ta garantoj këtë shërbim. Ka dhe një sërë mjetesh të tjera ndihmëse siç janë programet kompjuterike që lehtesojnë përdorimin e kompjuterit rrjedhimisht, lehtësojnë dhe punësiminin e tyre, ka me qindra pajisje të tjera që lehtësojnë jetën e individit me aftësi të kufizuar por njëkohësisht dhe jetën e familjareve dhe njerezve që i asistojnë, pra elementi i trete janë mjetet ndihmëse-Tregon për Suela Lala për Informim.al
Ndërkohë elementi i katërt, është vendimarrja për personat me aftësi të kufizuar intelektuale këtu nuk po ndalem për shkak se është një çështje e komplikuar e cila kërkon një trajtim të veçantë.
Çështjet sociale të grupeve vulnerable, janë sensitive dhe kërkojnë një bashkëpunim midis shoqërisë civile dhe institucioneve në mënyrë që ligjet apo udhëzimet të hartohen në mënyrë të përshtatshme dhe duke iu përgjigjur realitetit, por siç ka ndodhur dhe me ligjet e tjera të grupeve vulnerabël, edhe ky ligj me nenet e tij mbetet ende këtu e 3 vite për tu miratuar nga Këshilli i Ministrave.
Ajo që ne kërkojmë si organizatë është: Dhe pse ligji 93/2014 parashikon të drejtën për jetesë të pavarur duhet të kishin kaluar disa vkm të cilat e bejnë të zbatueshëm këtë ligj e për rrjedhojë ta kishim në realitet jetesën e pavarur për personat me aftësi të kufizuar deri tani ka kaluar vkm 1074 dt 23/2015 e cila synon të eleminoj të gjithë barierat ekzistuese në mjedis ku i detyron institucionet shtetërore që të marrin masa për të eleminuar barrierat.
Përveç saj duhet të kalonte një vkm për ndihmësin personal, vkm për mjetet ndihmëse,vkm për vendimarrjen e mbështetur, gjë e cila deri me tani nuk ka ndodhur ndaj shteti duhet të veproj për të zbatuar detyrimet që vet i ka votuar, sepse vetëm në këtë mënyrë duke u siguruar mjedisi dhe shërbime të tjera ne do jemi të barabartë në shoqëri dhe të mund të realizojmë potencialin tonë, duke shkuar në punë, të kemi mbështetje për tu ngritur nga shtrati, për të bërë një jetësë më normale dhe të pranueshme-Përfundoi Suela Lala.
COMMENTS