Në Elbasan nuk ka erë apo tinguj. Është një hibrid aseptik, gjysmë-fshat gjysëm-qytet. Dhitë kullosin në fushat e ndotura. Ata gjithashtu nuk bëjnë zhurmë. Me praninë e saj të thjeshtë, Metalurgjiku hesht çdo gjë që graviton rreth tij.” Bima” metalurgjike monumentale komuniste nuk shpërthen më gazrat toksikë. Ose të paktën jo si dikur.
Ajo që dikur ishte krenari e industrisë së Shqipërisë sot është kryesisht në shpërdorim. Ton të reve të hekurit dhe pluhurit të nikelit vazhdojnë të lëshohen në ajër, por kjo nuk është asgjë në krahasim me të kaluarën. E kaluara, kur regjimi komunist i Enver Hoxhës vendosi ta shndërronte Shqipërinë nga një vend fshatarësh në një vend të proletarëve. Procesi i industrializimit u mbështet nga fuqitë e mëdha komuniste, Kina dhe Bashkimi Sovjetik. Zemra e operacionit ishte Elbasani, 50 km në jug të kryeqytetit, Tiranë. I rrethuar nga male, lumi Shkumbin përshkon përmes tij. Puna në Metalurgjik filloi në vitet gjashtëdhjetë dhe pikërisht këtu u përpunuan metalet e rënda që i shërbyen gjithë industrisë së vendit. Më pas, u ndërtua një fabrikë çimentoje “bimë” për përpunimin e nikelit dhe ferrokromit.
Në atë kohë mjedisi nuk ishte një temë e nxehtë. Do të kalonin disa dekada përpara se çështja të trajtohej. E megjithatë dëmi që shkaktoi ky monument imponues e kthyer në një industri që tashmë kishte prishur qiejtë dhe gërmuar thellë në tokë. Elbasani ishte i mbuluar me një batanije me mjegull prej tymit. Toka është ende e ngopur me tonelata mbeturinash të metaleve të rënda, dy milion prej të cilave u zbuluan përgjatë brigjeve të lumit Shkumbin. Deri më sot zona nuk është riparuar kurrë. Toka mbetet e ndotur ashtu si frutat që ajo sjell. Ndotja sjell dhe mutacion, mutacioni gjenetik i kafshëve dhe qenieve njerëzore. Në fillimin e viteve nëntëdhjetë me rënien e komunizmit zbulimet e viçave me dy koka dhe keqformime e foshnjave u bënë mediatike. Ajo që është e sigurt është se incidenca e kancerit në Elbasan vazhdon të jetë shumë e lartë.
Skema e re e Elbasanit ka ardhur në formën e privatizimit. Me komunizmin një kapitull të mbyllur, Metalurgjiku gjithashtu u pushua nga puna, ose të paktën fillimisht. Atëherë” bima” u pre. Nga ECM, Darfo Albania, Terëingo dhe mbi të gjitha nga ndërmarrja turke Kurum, lider në industrinë e riciklimit të metaleve në Shqipëri. Nëse komunizmi ishte kufoma, kompanitë private ishin krimbat që tani ushqeheshin nga stadi i kalbjes. Sot gjendja shpirtërore në Elbasan është festive. Festimi i Pranverës në Shqipëri grumbullon njerëzit në Elbasan në kërkim të ballokumeve që shiten kudo, nën hijen e cadrave të vjetra të plazhit. Biskota të bëra nga misri i mieliit të mbuluara nga një vello e hollë plastike. Këto ëmblësira janë specialiteti lokal. Një ëmbëlsirë për të festuar sezonin e zgjimeve në një vend që ulërin vdekjen dhe shkatërrimin. Megjithatë, një paradoks tjetër në vendin e paradokseve.
Thellë në zorrët e Metalurgjikut, zbrazëtia shndërrohet në një ndjenjë të mbytjes duke marrë frymën tuaj larg. Edhe më shumë sesa një set industrial, copat e hekurta të ndryshkur paraqesin një ideologji. Varrosur nën bimë të egra, ashtu si komunizmi është varrosur. Midis skeleteve të bimëve të dekompozuara janë grumbuj të hekurishteve. Ata janë duke pritur të hidhen në fabrikën e re Kurum. Për vite me radhë, kompania turke përpunoi alumin, hekur dhe metale të tjera pa përdorur filtra për të kundërshtuar efektet e kolateralit të riciklimit të metaleve. Ndërsa vitet kaluan, retë edhe një herë u bënë të qepura në të zeza. Banorët filluan të protestojnë, të rraskapitur dhe të kapur mes një beteje për të drejtat e tyre shëndetësore dhe privatizimin e egër, në të cilin Shteti shpesh është bashkëpunëtor i fitimit. Më në fund, Kurum u detyrua të zbatojë kërkesat e detyrueshme. Sidoqoftë, këto nuk zbatoheshin gjithmonë. Dhe kështu, retë u kthyen edhe një herë të zeza, ajri i rëndë i shtypur poshtë në gjoksine qytetarëve.
Plehrat. Eshtë mashtrimi më i fundit në Elbasan, pas helmeve të lëshuara në ajër nga Metalurgjiku dhe mbeturinave metalike që depërtuan në tokë. Në një kodër jo larg fshatit afrohet inceneratori i vetëm i ndërtuar në Shqipëri. Një histori e hidhur që përzien korrupsionin, arrogancën dhe mosrespektimin e rregullave që fillon në tokën e shqiponjave dhe përfundon në Itali. Ose të paktën kjo është ajo që dyshohet. E ndërtuar nga Albtek pas një tenderi me vlerë 22 milion Euro pa pjesëmarrës, inceneratori përpunon mbeturina të mbledhura vetëm në rrethin e Elbasanit. Shumë pak për të funksionuar, deklaron Lavdosh Ferruni, kreu i një lëvizjeje mjedisore që monitoron importin e mbeturinave nga jashtë. Që ajo të funksionojë, të gjitha mbeturinat e mbledhura në Shqipëri do të duhej të bashkoheshin në Elbasan. «Ekzistojnë dy skenarë,” komenton Ferruni, “ose inceneratori nuk ka qenë kurrë funksional, në këtë rast mandati u inicua vetëm për të kënaqur orekset e kompanisë që e ndërtoi; ose uzina përdoret për të djegur mbeturinat e sjella në mënyrë të paligjshme nga Italia. ”
Në mënyrë të paligjshme sepse lëvizja e parë e qeverisë Rama ishte ta bënte të paligjshëm importimin e mbeturinave nga jashtë. Edhe pse më vonë u përpoq të tërhiqte masën, sigurisht që ndryshimi nuk ishte i suksesshëm dhe ndalimi mbeti në fuqi. Inceneratori fshihet pas një muri të gjatë betoni. Përtej murit, ferrat e zeza rrëshqasin mbi një hapësirë të madhe mbeturinash. Të grumbulluara atje presin të rekthehen në formën e energjisë. Sidoqoftë, përbindëshi që digjet nga mbeturinat nuk është funksional. «Punë mirëmbajtjeje», – thotë shpejt inxhinieri duke na treguar rreth e rrotull. Thashethemet janë të shumta. Sipas burimeve të besueshme vendi i largimit është gjithashtu një mbulim. Mbeturinat e sjella nga Italia janë varrosur atje. Një “Tokë e Zjarreve” në zemër të Shqipërisë.
Ka një qoshe parajse në peisazhin inferior të Elbasanit. Disa kilometra larg qytetit fantazmë, toka është copëtuar në dy nga ujërat kristalorë të Holtës që kalojnë nëpër të. Holta shtë një nga kanionet më spektakolare të Shqipërisë. Një nga monumentet e Natyrës i përbërë nga shpella dhe përrenj, një destinacion turistik i dashur nga shumë qytetarë. Edhe pse Kanioni u shpall një zonë e mbrojtur, nuk ishte e mjaftueshme për ta mbrojtur atë nga skemat e interesave private dhe politikës që po shkatërrojnë fytyrën e Shqipërisë. Ka plane për të ndërtuar një nga qindra hidrocentrale të shpërndara në të gjithë vendin atje,” bimë” që kanë shkaktuar kritika dhe kanë shkaktuar protesta nga qytetarë dhe ambientalistë. Cështja e diskutueshme e energjisë hidrocentrale është ajo që shqetëson të gjitha vendet e Ballkanit, megjithatë Shqipëria krenohet me një rekord të trishtuar. Sipas Agjencisë për Burime Natyrore janë nënshkruar rreth 183 kontrata për ndërtimin e 524 hidrocentraleve, nga të cilat 117 janë tashmë funksionues, 43 janë në ndërtim e sipër dhe pjesa tjetër janë akoma në fazën e planifikimit.
COMMENTS